logo fokkelien

  Varia van Fokkelien

Wel Rus, geen IJs (3)


Waarom noemen we een bewoner van Rusland een Rus en heet een bewoner van IJsland geen IJs?
Dit artikel gaat over namen van landen en regio's, bijvoorbeeld provincies, die eindigen op een term voor gebied (-land, -rijk e.d.). Er blijken twee groepen te zijn; ik noem ze “groep-Rus” en “groep-IJs”. Het eerste deel van een landnaam blijkt bepalend voor hoe we een inwoner noemen. Hoe zit dat precies?
Op zijn site “De Taalfluisteraar” wijdt de Belgische vertaler en auteur Herman Boel acht afleveringen aan de betekenis van landnamen. Daar begon mijn speurtocht, allereerst om de namen te vinden van Europese landen die op -land, -rijk e.d. eindigen. De landnamen in de lijst hierna zijn vet gedrukt. Als ze vet en rood zijn, vormen ze links naar het artikel op de Taalfluisteraar waarin het desbetreffende land ter sprake komt. De vet-zwart gedrukte namen worden niet behandeld op de Taalfluisteraar.

Groep-Rus:

Naties: Griekenland, Ierland, Letland, Rusland,
Schotland, Swaziland, Zwitserland.
Gebieden/provincies: Lapland, Zeeland

Bij de landen in deze groep verwijst het eerste deel van de naam naar een stam of een volk dat hier woont of ooit gewoond heeft.

Griekenland (Griek c.q. Griekse, Grieks): De Graikoi (Grieken) zijn een zeer oude volksstam die in Epiros woonde, de streek rond het huidige Ioannina. Leden van deze stam emigreerden in de 8e eeuw vC als eersten naar Zuid Italië en werden door de Romeinen Graeci genoemd. Maar al vanaf het begin van hun geschreven geschiedenis duiden de Grieken zichzelf aan als “Hellenen” en hun land als “Hellas”. Volgens de legende heeft dit weer te maken met Helena, de Trojaanse prinses die de inzet vormde van de Trojaanse oorlog, maar dit is hoogst onwaarschijnlijk. Dat er oorlogen heben gewoed in het oude Troje blijkt uit opgravingen, maar of het om de door Homerus bezongen oorlog gaat en of de opgegraven stad inderdaad dat Troje is, dat is maar net de vraag. Ook hier gaat het waarschijnlijk om een stam, de Hellenen, die in Thessalië woonde. Dit gebied grenst aan Epiros en ligt rond het huidige Larisa.
Vruchtbaarheidsgodin ÉriuIerland (Ier c,q, Ierse, Iers): Ier, Eire betekent land van Ériu (ook wel Erin), een Keltische vruchtbaarheidsgodin. Foto: “The Harp of Erin”, schilderij uit 1867 van Thomas Buchanan Read (1822-1872).
Letland (Let c.q. Letse, Lets): Land van de Latgalians, een van de vier Baltische stammen. Zie o.a. de Engelse Wikipedia onder Latvia.
Rusland (Rus, c.q. Russin, Russisch): Land van de Russen (of Roes). Meer informatie volgt, ook in verband met Wit Rusland.
Schotland (Schot c.q. Schotse, Schots): In de zesde eeuw viel een Ierse stam het land binnen en vestigde zich daar. Het kreeg de naam Schotland in plaats van het Romeinse Caledonia. Het woord Scot staat in het oudiers voor Ier.
Swaziland (Swazi, Swazi): Land van de Swazi, een Bantu-stam in Zuidelijk Afrika. Sinds 19 april 2018 heeft het land een naam in de eigen taal (Swazi), en heet het Eswatini, wat ook land van de Swazi betekent.
Zwitserland (Zwitser c.q. Zwitserse, Zwitsers): is genoemd naar Schwyz, een van de oorspronkelijke kantons. De vroegste vermelding dateert van 972, toen een Villa Suittes werd genoemd.

Gebied Lapland (Lap c.q. Lapse, Laps): Lapland is een naam die ooit door Finnen en Zweden is gegeven aan het gebied waar de Lappen wonen, en valt daarmee onder de groep-Rus. Lapland is geen natie, maar het gebied strekt zich uit over vier landen: Noorwegen, Zweden, Finland en Rusland. De Sami behoren tot de Fins-Oegrische volken, en het Samisch (eigenlijk een verzamel­naam voor een aantal talen) is dus verwant aan o.a. het Fins en het Estisch.
LaplandDe naam Sami is waarschijnlijk afgeleid van hetzelfde woord als Suomi (de Finse naam voor Finland): van een proto-Baltisch woord žēmē = aarde of bewoners van het land, een woord dat ook in Slavische talen is terug te vinden. Zie ook deel 5 over Finland.
De etymologie van het woord Lap is volgens de Finse hoogleraar Jukka Korpela omstreden. Waarschijnlijk is het Zweedse woord “lapp” ontleend aan het Fins, dat het woord “Lappi” kent als term voor een gebied. Volgens de website etymonline.com zou het woord oorspronkelijk beledigend zijn bedoeld, vergelijk het Middelhoogduitse woord lappe, dat simpleton (sukkel) betekent. Hoe dat ook zij, de Sami beschouwen de naam Lap in ieder geval als denigrerend.

Zeeuwse tegelwijsheidProvincie Zeeland (Zeeuw c.q. Zeeuwse, Zeeuws): Land aan zee, en er wonen mensen die aan zee wonen: Zeeuwen die Zeeuws spreken. “Zeeuw” is afgeleid van zee en niet van Zeeland. Het middelnederlandse woord seeusch, zeeusch betekende tot de zee behorend, van de zee. Gezien de woordvorm is Zeeland dus naar de Zeeuwen genoemd en niet naar de zee, want dan zouden we van Zeelanders spreken. Vergelijk ook Nieuw-Zeeland in deel 5.

MEER LEZEN:
Wel Rus, geen IJs: deel l | deel 2 | deel 3 | deel 4 | deel 5
Conclusie en vragen | Bronnen | Over de foto's

Wel Rus, geen IJs

Eerste versie geplaatst: 27.08.2021; bijgewerkt op 11.06.2023 (Gelderland, Lapland, Nieuw-Zeeland).

  1. Inleiding
  2. Groep-Rus: Denemarken tot Frankrijk. Friesland
  3. Groep-Rus: Griekenland tot Zwitserland. Lapland, Zeeland
  4. Groep-IJs: Groenland tot Oostenrijk. Holland
  5. Rus of IJs? Finland, Nieuw-Zeeland en Gelderland
  6. Conclusie en vragen
En dan ook nog:
Home | NAAR BOVEN



Laatste versie: maandag 12 juni 2023