Varia van Fokkelien
Wel Rus, geen IJs (1)
Een tijdje geleden droomde ik dat ik de IJslandse Sigisdottir was. Het was een soort thrillerdroom waarin ik werd achtervolgd door Vikingen, maar toen ik vroeg in de ochtend wakker werd, zette het een heel andere gedachtentrein in beweging. Waarom noemen we een IJslander geen IJs en een Nederlander geen Neder, terwijl een Rus geen Ruslander heet, een Let geen Letlander en een Duitser geen Duitslander? Al denkend in bed kwam ik tot een tweedeling die te maken heeft met de functie van het eerste deel van de landsnaam. Het gaat mij om landnamen die een voor Nederlanders herkenbaar achtervoegsel hebben dat zoiets betekent als land, gebied. Landen kunnen naties zijn, maar bijvoorbeeld ook provincies.
De laatste weken bleek het denken hierover een uitstekende manier om in slaap te komen.
Bij de groep-Rus, bedacht ik, zegt het eerste deel van de landsnaam iets over de mensen die in het land wonen. Dat “iets” is overigens lang niet altijd origineel; veel namen betekenen gewoon volk of mens(en). Duits bijvoorbeeld betekent van het volk, dus Duitsland = land van het volk, wat dat dan ook mag zijn. Bij de groep-IJs zegt het eerste deel van de landsnaam iets over het land zelf: IJsland betekent land van ijs. Nederland betekent laag land.
Links: Björk, IJse IJslandse zangeres
Rechts: Lenin, Ruslander Rus
Het in-bed-denken over dit soort zaken werkte goed om in te slapen, tot ik van de week besloot om er maar eens een stukje over te schrijven. Al snel bleek dat mijn observatie klopt, maar dat de zaak wel wat ingewikkelder ligt dan ik dacht. Dat heeft te maken met het feit dat niet altijd bekend is wat het eerste deel van de landsnaam betekent. Het leek me interessant om dat wat verder uit te zoeken.
Op zijn site “De Taalfluisteraar” wijdt de Belgische vertaler en auteur Herman Boel acht afleveringen aan de betekenis van landnamen. Daar begon mijn speurtocht, allereerst om de namen te vinden van Europese landen die op -land, -rijk e.d. eindigen. In deel 2 van deze reeks tref je de eerste lijst van landnamen aan. Deze zijn vet gedrukt. Als ze vet en rood zijn, vormen ze links naar het artikel op de Taalfluisteraar waarin het desbetreffende land ter sprake komt. De vet-zwart gedrukte namen worden niet behandeld op de Taalfluisteraar.
MEER LEZEN:
Wel Rus, geen IJs: deel l | deel 2 | deel 3 | deel 4 | deel 5
Conclusie en vragen | Bronnen | Over de foto's
Wel Rus, geen IJs
Eerste versie geplaatst: 27.08.2021
- Inleiding
- Groep-Rus: Denemarken-Frankrijk, Friesland
- Groep Rus: Griekenland-Zwitserland, Zeeland
- Groep IJs: Groenland-Oostenrijk, Holland
- Rus of IJs? Finland en Gelderland
- Conclusie en vragen
En dan ook nog:
- Bronnen
- Over de foto's
Religie
- Een verhaal dat me niet los laat »
Taal
- Precisie en poëzie »
- 6 corona haiku »
- Gavagai, haas of onweer? »
- Wel Rus, geen IJs »