Varia van Fokkelien
Geert Grote: waarom Grote?
De inscriptie links is te vinden naast de ingang van de Broederenkerk in Deventer. De naam Geert Groote wordt daar met oo gespeld. Als je het al niet zag aan het lettertype, weet je nu meteen dat deze steen niet uit de middeleeuwen stamt, want in Grote's eigen tijd (1340-1384) schreef men zijn naam onder meer als Groet, Groete, die Groete, (Grote of die Grote.
Wanneer de naam Geert Grote in een Latijnse tekst voorkomt, zie je voor zijn achternaam soms de vertaling Magnus, maar meestal wordt Grote geschreven, zoals in de biografie van Rudolph Dier, zie titelpagina hiernaast. De spelling Groote kwam in de veertiende eeuw niet voor, want de a, o en u werden niet verdubbeld. Als een klinker lang was, werd een e of een i of y toegevoegd. De spelling ee en ii zag je wel, zoals in Gheert, en de naam Alijd werd vaak als Aliit gespeld (men maakte nog geen onderscheid tussen de i en de j).
In wetenschappelijke publicaties wordt sinds een jaar of 55 dan ook de spelling Grote gehanteerd.
Waarom zie je hier en daar nog steeds de spelling Groote?
In de negentiende eeuw raakten de Middeleeuwen in de mode en verschenen de eerste publicaties over Geert Grote. Vaak werd dan de naam Gerrit de Groot(e) gebruikt, sommige auteurs schreven zelfs Groete. Dat was niet zo handig, gezien de uitspraak en het werd dus Groote, want de spelling met één o paste niet in het systeem van die dagen. Tot in de jaren 1960 is er behoorlijk wat vakliteratuur verschenen waarin men schreef over Geert Groote. Ook scholen en allerlei verenigingen die naar hem waren vernoemd, spelden de naam met oo, en zo raakte men eraan gewend. Maar wat vroeger een begrijpelijke keuze was, is nu niet meer nodig. Sinds 1947 is de officiële spelling van het woord groote veranderd in grote, en dus is voor ons de oorspronkelijke naam Grote ook duidelijk.
Geert Grote: waarom Geert?
Als ik er iets over te zeggen had, zou ik kiezen voor de naam Gerard Grote. Dat is de “oernaam”, en een naam die ook internationaal gebruikt wordt. Geert werd in de Middeleeuwen als Gheert of Gheerd gespeld, altijd met een h na de g. Tijdens mijn opleiding heb ik er nooit zo op gelet, maar bij de studie voor mijn boek over Geert Grote viel me die voortdurende gh-e/i-combinatie wel op. Het gebruik stopt op een gegeven moment, maar ik heb niet uitgezocht wanneer precies. Misschien was dat al in de loop van de veertiende eeuw, want Geert Grote zelf schrijft zijn naam soms met en soms zonder h na g. Ik begrijp wel waarom: alle g's voor e en i werden gevolgd door een h, dus je kon hem net zo goed weglaten. Maar er moet ooit een reden zijn geweest om hem te gebruiken. In bijvoorbeeld het Engels, Frans en Italiaans klinkt de g voor a, o en u hard en de g voor e en i meer als zj. Zou een dergelijke regel in het Oudnederlands en vroege stadia van het Middelnederlands ook hebben bestaan en werd de h dan ingevoegd om aan te geven dat de g nu hard moest worden uitgesproken?
Hoe dan ook, officieel heette Geert Grote G(h)erard, in Latijnse teksten werd dat Gherardus. Zoals in de Middeleeuwen gebruikelijk, werden namen op diverse manieren gespeld, ook in één document. Gheerd of Gheert was een veel voorkomende afkorting voor Gerard in het Deventer van de Middeleeuwen. Wanneer Geert Grote voor de stad Deventer van najaar 1365 tot voorjaar 1367 in Avignon is en er nu en dan brieven worden uitgewisseld waarvoor de boden betaald moesten worden, wordt hij in de Cameraarsrekeningen (boekhouding) altijd “meyster Gheride de Grote” genoemd, meestal in de derde naamval met een n achter voor- en achternaam. Verder kom je zijn voornaam tegen als o.a. Gherd, Gheryt; soms staan er in één zin meerdere varianten. Zelf noemt hij zich Gerard(us), maar ook wel Meyster Gheriit. In het buitenland, en dus in het Latijn, was het voor zover ik heb kunnen nagaan altijd Gherardus.
Maar ik moet zeggen: de naam Geert Grote bekt wel lekker.
De naam Geert Grote
Eerste versie geplaatst: 23.07.2017.
Op 23.09.2023 toegevoegd: “waarom Geert?”.
Middeleeuwen
Als het boek Magister Geert Grote uitkomt, wordt ook een bijbehorend weblog geopend op de site van de Geert Grote Universiteit. U kunt er nu al een kijkje nemen; er staat o.a. op wat een ‘rapiarium’ is en waarom het weblog zo is genoemd.- Rapiarium »
- De naam Geert Grote »
- De Grote of Sint-Gudulakerk »
- Kerkgeschiedenis Lochem »
- Het Gudula-officie »
Persoonlijk:
Religie
- Een verhaal dat me niet los laat »
Taal
- Precisie en poëzie »
- 6 corona haiku »
- Gavagai, haas of onweer? »
- Wel Rus, geen IJs »